Overstraat 3
3959 BR Amerongen

Politica Sophie in t Veld vertelde op 17 april 2025 haar verhaal over Europa in de expositiehal van het Stadhuis van Veenendaal als deel van het Maps of Europe project van Roeland Schweitzer.

Foto: Sasha Ushakova (ushakova.a@ukr.net)

De checks and balances in Europa staan onder druk.

Sophie in ’t Veld heeft 20 jaar ervaring als lid van het Europese Parlement, voor D’66 en tot slot voor Volt. Toen zij hier nog eens tien jaar eerder begon te werken had de EU 12 lidstaten, nu zijn het er 27. De ontwikkeling is heel snel gegaan, er is heel veel bereikt, maar de laatste jaren is er toenemend sprake van stagnatie en desintegratie.

Op 17 april kwam zij naar het stadhuis van Veenendaal om haar verhaal over Europa te delen. Dit gebeurde in de prachtige expositiehal van het stadhuis, waar Roeland Schweitzer een deel van zijn Maps of Europe exposeerde.

Dat Sophie in ’t Veld een kwartiertje later kwam gaf hem de gelegenheid over zijn Maps of Europe project te vertellen. In de eerste plaats is het een groeiende verzameling tekeningen en schilderijen rondom de vorm en inhoud van Europa, er was een schrijfwedstrijd, Stories of Europe en er was het verhaal van Sophie.

De Raad van Europa

Ook aanwezig was geograaf en Volt lid Harry Rogge. Hij gaf een korte uitleg over de Raad van Europa, waar hij in zit als bestuurslid bij EUROGEO, de geografen en kaartenmakers van Europa.
Deze Raad van Europa telt 46 leden en is de belangrijkste mensenrechtenorganisatie van het continent. Sinds haar oprichting in 1949 heeft de organisatie een gemeenschappelijke juridische ruimte gecreëerd in haar 46 lidstaten, gecentreerd rond het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Dit vertegenwoordigt een doodstrafvrije zone voor meer dan 700 miljoen mensen. Wit Rusland, waar de doodstraf nog steeds geldt, is geen lid. Rusland is er na de inval in Oekraïne op 24 februari 2022 uitgezet.

Deze Raad doet ertoe. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het succes van de Seniorinnen uit Zwitserland. Zij wonnen hun klimaatzaak tegen de Zwitserse staat met een beroep op het EVRM. Deze uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg is bindend.
De Europese Raad is een heel ander verhaal Deze raad vertegenwoordigt het hoogste niveau van politieke samenwerking tussen de landen van de Europese Unie. De Europese raad wordt gevormd door de regeringsleiders van de 27 EU lidstaten.

Het begint met het Verdrag van Lissabon

‘Er zijn drie Raden van Europa om het verwarrend te maken.’ Zo sloot Sophie in ’t Veld bij binnenkomst aan op het verhaal van Harry Rogge.
Welke derde raad dan? Weet u als lezer het? Er is ook nog de Raad van de Europese Unie. Vrijwel niemand wist het.

Hierna begon Sophie aan een overdonderend verhaal over de geschiedenis van de EU, hoe de EU is georganiseerd, wat er goed ging en waar gevaren dreigen. Ook verderop in haar betoog herhaalde ze uitdrukkelijk wat er allemaal al is bereikt, maar tegelijkertijd werd ons ook duidelijk dat de democratie in Europa flink onder druk staat.

De problemen zijn begonnen met het verdrag van Lissabon uit 2009. Hierin werd de Europese Raad formeel als EU-instelling erkend. Aan dit verdrag was acht jaar gewerkt en dit geeft meteen de traagheid van het zorgvuldige proces aan. Het is de taak van de Europese Raad om de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten te bepalen. De actualiteit ontwikkelt zich echter vaak razendsnel. De Lehman bank was net failliet gegaan (2008) met een wereldwijde financiële crisis tot gevolg, de Russen bezetten de Krim (2014), Trump I (2016-2020), Covid brak uit (2020), Rusland viel Oekraïne binnen (2022) en dit jaar de ontwikkeling van een Europees Defensiefonds. Allemaal ingrijpende ontwikkelingen waarvoor geen Europees beleid was vastgelegd in verdragen of de Europese grondwet i.c. het verdrag van Lissabon. Hierdoor onttrekken de besluiten van de Europese Raad zich voor een groot deel aan de controle van nationale parlementen én van het Europees Parlement.

De juridische basis onder het Europese beleid ontbreekt momenteel.

In tijden van crisis lijkt het handig als regeringsleiders snel beslissingen kunnen nemen zonder de tijdrovende consultaties van nationale parlementen. Maar het systeem werkt niet goed. Telkens weer laten regeringsleiders het eigen nationale belang prevaleren. En er worden deals gesloten die buiten elke democratische, juridische en financiële controle vallen, zoals de deal met Turkije over Syrische vluchtelingen.

De balans tussen macht en tegenmacht is zoek. De vangrails waarbinnen een volwaardige Europese democratie zich moet bewegen is flink beschadigd; ook in de EU worden uitspraken van rechters genegeerd. Er is een uitvoerende macht, maar de wetgevende en controlerende macht hebben onvoldoende juridisch kader en structuur om hun werk goed te kunnen doen.

Onbekend maakt onbemind.

In het onderwijs wordt nog veel te weinig aandacht aan Europa besteedt, terwijl inmiddels 80% van onze wetten het gevolg zijn van Europese afspraken. Bovendien zijn er allerlei partijen die er belang bij hebben om vooral te melden dat Europa (Brussel) onbelangrijk, saai en ingewikkeld is. Ja, de huidige staat van Europa is bijzonder kwetsbaar, de democratie wordt van meerdere kanten bedreigd. Tegelijkertijd wees Sophie er ook bij herhaling op hoe ontzettend veel er al is bereikt.

Wat wij als gewone burgers kunnen doen? Op deze vraag kwam geen eenduidig antwoord. We moeten als Europese burgers allereerst een inhaalslag maken in kennis en keuzes. Het verhaal is helemaal niet kansloos, integendeel, maar de komende jaren worden kritisch, het geopolitieke speelveld verandert dramatisch. Het is aan alle inwoners van Europa om actief te zijn of te worden, we moeten met zijn allen de Europese Democratie verdedigen.

Johanna Spreeuwenberg
Roeland Schweitzer

25 april 2025