Amerongen, een buitenwijk van New York

In 1978 spoelde ik aan in Amerongen. Hoogwater in de Rijn, in een meidoornstruik bleef ik hangen. In de verte zag ik de Andriestoren. Wat ligt die mooi tegen de Heuvelrug. In het dorp kon je het Franse dagblad Le Monde kopen. Ik was onder de indruk. Een 'staatshoofd' als Hans Wiegel woonde verderop in de straat waar ik te wonen kwam en tegenover ons woonde de heer Spierenburg, een gewichtig diplomaat. Bij het kasteel reden dure auto's uit Zwitserland af en aan. De spoorlijn naar Rhenen werd heropend en zou misschien doorgetrokken worden over de Rijn richting Duitsland, net als voor de oorlog. Ja, Amerongen, dat was een dorp van internationale allure. En ik mocht er samenleven met Katri en de kinderen. We konden er een huis kopen. Even voor de goede orde, een buurman adviseerde ons om nog 10.000 gulden te lenen, dan konden we ook de shovel betalen. Arm en rijk woonden er toen nog dwars door elkaar. Nu, door de gestegen huizenprijzen, is ook arm rijk.

De teloorgang

In Amerogen gingen we met moderne kunst aan de gang, onze stiel zeg maar. We organiseerden er een nationale kunstmanifestatie en notabene de vrouw van de huisarts leidde de lokale protesten hiertegen. Wiegel en Spierenburg vertrokken, de boekhandel sloot, evenals de groentenwinkel en de supermarkten in het oude dorp. Ja er is ook nog een nieuwe dorp, aan de overkant van de rondweg, de N225. Het zwembad van Amerongen ging dicht en de weekmarkt kalfde af tot zeven kraampjes. Gelukkig beleefde het Bosbad in Leersum een revival en zwom ik vorig jaar voor het eerst de Rijn over, wat best gevaarlijk is. Amerongen heeft nog steeds een kasteel, waanzinnig mooie natuur en een schilderachtig Anton Pieck dorpje.

En het is geen buitenwijk van New York, zoals ik bij aanspoeling abusievelijk dacht, omdat in mijn optiek toen de hele wereld een buitenwijk van New York was. Ons huis heeft aan de voorkant een oud sigarenwinkeltje met een etalage waarin we onze kunstwerken exposeren. En soms een poster voor een belangrijke tentoonstelling van Matisse bijvoorbeeld. Over een dergelijk affiche waarop een prachtig schilderij van Matisse stond, hoorde ik dorpsgenoten zeggen: 'weet je wat het is, hij kan ook helemaal niet schilderen'. Deze dorpsgenoten verwarden een schilderij van mijn hand met een affiche van een wereldberoemd kunstwerk. Een dergelijk cultureel analfabetisme en tegelijkertijd een groot compliment annex veroordeling, dat raakte me meer dan stadse onverschilligheid.

Wegens tegenvallende schilderijverkopen zocht ik weer werk in de stad. Het werd creatief medewerker in een opvangcentrum voor verslaafden. Toen ik daar ziek van werd zei een buurman wantrouwig tegen mij: 'waar rook is, daar is vuur'. Ik besefte dat hij dacht dat ik ook wel aan de drugs zou zijn. Tot slot merkte ik dat sommige mensen me door de weeks dag zeiden, maar niet op zondag als zij ter kerke gingen en wij juist wat gingen wandelen in de uiterwaarden. It ain't New York.

We overwogen om weer een huis in de stad te zoeken, heel even maar. 'Count your blessings' riep een goede vriend, net op tijd. Ons nieuwe huis was nog net geen oude bakkerij geworden op de Rozengracht in Amsterdam of een voormalige kerk op de Kromme Nieuwe Gracht in Utrecht.

De herwaardering

Ergens in de balans tussen sociale terreur en nabuurschap bevindt zich het dorp. Op zondagochtend is het er dood- en doodstil. 's Nachts hoor je alleen de uil. Op regenachtige avonden steken er meer padden de weg over, dan mensen. Het geklepper van de ooievaar heb ik in Amerongen voor het eerst gehoord evenals het gekrijs van de reiger. Bosbessen pluk je niet in New York. De uiterwaarden zijn een patradijs en ook leerde ik een paar geboren Amerongers kennen. Bij ons in de straat wonen zeer rijk en niet zo arm tevreden naast elkaar, misschien niet met voldoende wederzijds respect, maar toch. En binnen vijf minuten ontstress ik in de mooiste natuur van Nederland. Ik praat met de loodgieter en de staatsman en schrijf sollicitatiebrieven voor wie daar niet zo handig in is. Ik heb mijn plek gevonden.

De andere kant

Het dorp vergrijst, waarschijnlijk bovengemiddeld, omdat veel welvarende ouderen de plaats hebben ingenomen van de autochtone bewoners. De vergrijzing is bedreigend, weinig kindergeluiden meer in de straat, weinig klepperende klompjes meer op weg naar de school aan het plein. Het aantal pensionado's verstoort verder de balans tussen wonen en werken. Ook een dorp heeft vitaliteit nodig en een evenwichtige demografische samenstelling. De VVD kieslijst voor de gemeenteraad telt vrijwel alleen maar import, dat zegt iets over de lange integratieweg van autochtonen en niet autotochtonen. Amerongen kent een bescheiden cultureel leven, modern toneel vooral in de echtelijke sfeer (Who is afraid of Virginia Wolf) en wat jazz en klassieke muziek in het kasteel. Het Open Atelier is een enorme aanwinst waar (te) weinig mensen van profiteren, het maandelijkse Filmhuis is top. Ooit was het zien van de country/roadmovie Paris-Texas in het dorpshuis in het naburige Elst overigens een prachtige en authentieke Paris-Texas ervaring. Mijn aanvraag voor een poëziemanifestatie sudderde vele maanden bij de afdeling Grondzaken van de gemeente en de Andrieskerk is in de vaart der volkeren van milieuvervuilende oranje natriumverlichting voorzien. Merkwaardig is ook dat de gemeentelijke bladharkers geen blad harken, maar met oorverdovende machines blad zuigen of blazen. Grote stads terreur? Nee waarschijnlijk de compensatie van een minderwaardigheidscomplex van de gemeentelijke plantsoenendienst. Terwijl ecologisch bewustzijn wel eens de kracht van een dorp kan zijn omdat wij elkaar en onszelf gemakkelijker kunnen aanspreken op onze verantwoordelijkheid dan stadsbewoners dat wellicht kunnen.

Graag voer ik met u een discussie, een dialoog over de identiteit en de waarden van een dorp, ons dorp, onze dorpen.Het aantal winkels in Amerongen daalt gestaag en boeren worden projectontwikkelaars, onroerend goed exploitanten en stadse managehouders, omdat ook zij mee willen in het graaien. Stedebouwkundig visionair beleid was slechts aan de orde in 1930 toen een burgemeester zo kien was om een rondweg om het oude dorp aan te liggen. Terwijl alle dorpen op de Heuvelrug geteisterd en verdeeld worden door de N225, de provinciale weg Utrecht-Arnhem, dwars door de dorpskern, is het hart van Amerongen behouden gebleven. Amerongen heeft al een hoog Anton Pieck gehalte, sommige bewoners spreken zelfs over het Efteling effect, nu het geheel gerenoveerde kasteel ingezet gaat worden als toeristische topattractie. Terwijl parkeren in Amerongen slechts zeer beperkt mogelijk is, stelt een kasteel rustig dat dit niet hun probleem is. Maar je fiets kun je in Amerongen nog steeds ongestraft van het slot laten.

Een goede balans, het beste van beide?

Nu, in de 21ste eeuw, met snelle internetverbindingen in de straat en teveel televisiekanalen waar ik nooit naar kijk, nu, terwijl iedere autochtone Ameronger de wereld aan kennis op zijn beeldscherm kan toveren en zonder blikken of blozen naar New York vliegt, nu is het meer dan ooit tijd te herkennen en uit te bouwen wat onze dorp onderscheidt van de stad. Echte duurzame kwaliteit. In deze globaliserende wereld is het wel degelijk een buitenwijk van New York geworden, hoevelen van ons zagen bijvoorbeeld de Twin Towers 'life' instorten op 11 september 2001? Aan de ene kant bieden de dorpen antwoorden op de problemen van de stad. Antwoorden in de vorm van frisse lucht, een humanere schaal, sociale samenhang, weinig elitaire buurten, scholen voor iedereen en een afwisselend verenigingsleven,waaraan een representatieve doorsnee van de bevolking deelneemt. Aan de andere kant is het goed dat het inteeltkarakter van een te enge gemeenschap wordt doorbroken door vers bloed in de vorm van ex-stadsbewoners. Mits dit niet tot overmoed en arrogantie van de laatsten leidt, want in een dorp kraait de haan nu eenmaal om vier uur 's ochtends. En het lijkt me belangrijk dat de oorspronkelijke bewoners een vrije keuze behouden op wonen in hun geboortedorp. Het lijkt mij leuk en waardevol dat mensen elkaar vanaf de peuterschool zien opgroeien, zien bloeien en uitbloeien, dat is een ervaring en een kennis die ik als stadsbewoner mis. Míjn stadse buren kende ik door geregelde verhuizingen nooit meer dan een jaar of vier en ik ben ze al lang weer uit het oog verloren. Hier woon ik al dertig jaar, steeds gelukkiger.

Zonder dialoog geen vooruitgang

Complexe aspecten genoeg, voordelen en nadelen én mogelijkheden. Daar waar gefundeerde en gedragen visie ontstaat, dáár ontstaan realiseerbare antwoorden. Met dit verhaal wil ik hier graag aan bijdragen. Kunstenaars moeten kunstjes maken, andere mensen kunnen weer andere dingen. U vindt mij daarom niet in de politiek, niet in commissies, maar wel in de etalage, ditmaal met een gedicht.

Dank voor uw aandacht.
Roeland Schweitzer
Overstraat 5 Amerongen


Naar huis over de rivier

Regina Fluminum, zo heet de pont, koningin van de rivier.
Het water, moeder aller dingen, aan uw oever laaf ik mij
waar ben ik waar ik thuis hoor, daar en hier
waar ik mag zijn, een klein dier moment valt om mij met mij
over mij, hoog boven wijde luchten heen
waar wij kinderen buigen met de wind, een late zwaluw
naar Wijk en Rhenen, witte koppen in de Rijn en turen in het rond
de heuvelrug, de Andriestoren spitst de Amerongse berg
een naald als waker, alleen naast het deftig huis, verhalen
veergeld zonder kaartje, dieselolie, touw klappert in het wand
de pont die rammelt, ratelt. Boem, we schuren, schaven aan wal.
heerlijk diep zuchten, inademen, juichen, staan op de pedalen
en fiets ik thuis op hartegrond.

Roeland Schweitzer

home